بدین‌ترتیب زندان شوینینگن در حومه شهرلاهه، بعد از اسلوبودان میلوسویچ و رادوان کارادزیچ، محل نگهداری این فرمانده سابق صرب شده است. دادگاه بین‌المللی لاهه، ملادیچ 69ساله را به دست‌کم 20 فقره جرم ازجمله نسل‌کشی، جنایات جنگی علیه بشریت، محاصره سارایوو و تخلف از قوانین جنگی در فاصله سال‌های 1992 تا 1995 میلادی متهم کرده‌است. تحت فرماندهی ملادیچ حدود 8000 مسلمان بوسنی در سال 1995 در سربرنیتسا واقع در بوسنی و هرزگوین کشته شدند که این قتل عام بزرگ‌ترین جنایت جنگی پس از جنگ جهانی دوم به شمار می‌رود.
ملادیچ در تاریخ 26 می گذشته پس از 16سال فراری بودن، سرانجام در خانه یکی از نزدیکان خود در 80 کیلومتری شمال بلگراد از سوی ماموران امنیتی و اطلاعاتی صربستان دستگیر شد. طبق روال اجرا شده در مورد متهمان دیگر، جنایتکاران جنگی ازجمله ملادیچ در زمان حضور در برابر قضات دادگاه بین‌المللی کیفری باید در مورد گناهکار بودن یا نبودن و رد یا پذیرش اتهامات وارده به‌خود به دادگاه توضیح دهند. دادگاه کیفری لاهه اعلام کرده که به‌رغم اتهامات سنگین وارده به ملادیچ، دادگاه در صورت اثبات خلاف اتهامات وارده به این فرد، بی‌گناهی او را تشخیص داده و محاکمه‌ای عادلانه را به این جنایتکار جنگی تضمین خواهد داد.
دستگیری ژنرال سابق، سالیان سال و بعد از دستگیری میلوسویچ (که در مارس سال 2006 در زندان از دنیا رفت) اولویت اصلی دادستان کل دادگاه لاهه، کارلا دل پونته بود که سال 2007 به‌دلیل دلخوری بابت عدم‌موفقیت در دستگیری کارادزیچ و ملادیچ از سمت خود کناره‌گیری کرد. البته کارادزیچ سال 2008 دستگیرشد. سرژ برامرتز جانشین دل پونته هم 2هفته پیش از دستگیری ملادیچ از تلاش‌های ناکام صربستان به‌منظور دستگیری ملادیچ و حاجیچ، آخرین جنایتکاران جنگی فراری ابراز نارضایتی کرده بود. بعد از دستگیری ملادیچ، برامرتز اعلام کرد که صربستان سرانجام به یکی از وظایف مهم بین‌المللی خود عمل کرده است.
در نخستین جلسه دادگاه ملادیچ، ژنرال سابق صرب در چند قدمی کارادزیچ رهبر سابق صرب‌های بوسنی قرارداشت. محاکمه کارادزیچ که از اکتبر سال 2009 میلادی شروع شده همچنان ادامه دارد.
برامرتز دادستان دادگاه لاهه موضوع یکی کردن این دو محاکمه و انجام همزمان آن را مد نظر قرار داده ولی هنوز تصمیم قطعی در این باره اتخاذ نشده است. کارادزیچ باید در مورد همان اتهاماتی که ملادیچ به آنها متهم شده، پاسخ دهد و البته او اتهامات وارده ازجمله محاصره سارایوو و دستور مستقیم به‌منظور کشتار مسلمانان را رد کرده است. در حالی‌که سال 1995 دادگاه کیفری بین‌المللی اتهام نسل‌کشی و جنایت علیه بشریت را به ملادیچ و کارادزیچ وارد کرده‌بود، اما حکم دستگیری بین‌المللی این دو یک سال بعد صادر شد. ملادیچ سال 2006 از سمت نظامی خود به‌عنوان رئیس ارتش صرب بوسنی عزل شد ولی کماکان در بوسنی و صربستان به زندگی خود ادامه می‌داد و به لطف کمک‌های ارسالی پنهانی و حمایت میلوسویچ تا زمان دستگیری وی در سال 2001 زندگی نسبتا راحتی را پشت سرگذاشت تا اینکه از این تاریخ دوران فرار واقعی وی آغاز شد. حالا ملادیچ هم باید مسئولیت جنایات مرتکب شده زیرنظر میلوسویچ رئیس‌جمهور وقت صربستان را بپذیرد و با دستگیری وی عصر وحشتی که با نسل‌کشی و گورهای دسته‌جمعی، نمونه بارزی از بربریت قرن بیستم را به معرض نمایش گذاشته بود، به پایان می‌رسد.
محاکمه‌های طولانی و پیچیده
نکته قابل توجه در مراحل محاکمه جنایتکاران سابق صربستان طولانی بودن بیش‌ازحد این محاکمه‌هاست که شک و تردیدها نسبت به تکرار این رویه در مورد محاکمه ملادیچ که به تازگی آغاز شده را برانگیخته است. 2سال پیش کارادزیچ رهبر سابق صرب بوسنی که شخصا دفاع از خود را به‌عهده گرفته، در اولین روز محاکمه‌‌اش به بهانه عدم‌آمادگی برای دفاع شرکت نکرد تا به نوعی قضات دادگاه لاهه را به چالش بطلبد. اگرچه دادگاه با اعمال فشار به وی اعلام کرد که محاکمه حتی بدون حضور متهم که با خواست و اراده‌‌اش از حق خود مبنی برحضور در دادگاه صرف‌نظر کرده، ادامه خواهد یافت. اما کارادزیچ در پاسخ به این تصمیم دادگاه از طریق وکلای خود پیغام فرستاد که قصد حاضر شدن در جلسه دوم روز بعد دادگاه را هم ندارد. قضات دادگاه قصد داشتند به کارادزیچ بفهمانند که حق وی مبنی بر دفاع از خود، حق مطلقی نیست و اگر او در اجرای عدالت به هرنحوی خللی ایجاد کند، این حق از وی سلب خواهد شد. کارادزیچ در زمان شروع دادگاهش، 10 ماه بیشتر برای آماده شدن به‌منظور دفاع از خود طلب کرد ولی دادگاه لاهه از ارائه چنین زمانی به وی معذور بود. کیفرخواست علیه کارادزیچ در سال 1995 صادر و محاکمه او سال 2009 آغاز شد. دادگاه کیفری بین‌المللی تنها تا سال 2012 برای به پایان بردن این محاکمه و صدوررای نهایی برای کارادزیچ مهلت و زمان در اختیار دارد. به تعویق انداختن‌های مکرر دادگاه، به معنای محاکمه‌ای طولانی‌مدت تلقی نمی‌شود. مشکل اصلی اینجاست که دادگاه کیفری بین‌المللی برای یوگسلاوی سابق تا ابد دایر نخواهد بود. این دادگاه با هدف انتظار تا زمان ایجاد یک سیستم قضایی قابل اعتماد در بالکان در سال 1993 شکل گرفت و سال 2003 شورای امنیت سازمان ملل مهلت فعالیت آن را تا سال2010 تمدید کرده بود.
با دستگیری کارادزیچ در سال 2008 قضات این دادگاه موفق شدند زمان فعالیت آن را تا سال 2012 و پایان محاکمه رهبر سابق صرب‌های بوسنی تمدید کنند. البته این تمدید مهلت مجدد در صورت عدم‌دستگیری ملادیچ و حاجیچ اعتبار داشت ولی از همان ابتدای محاکمه کارادزیچ مشخص بود که زمان بررسی این پرونده طولانی‌تر از حد معمول می‌شود و قضات دادگاه هم در مورد عدم‌موفقیت در توجیه این امر و درخواست تمدید مجدد دیگر فعالیت دادگاه نگران بودند. به‌خصوص که محاکمه کارادزیچ از اهمیتی نمادین در سطح بین‌المللی برخوردار بود و حاوی پیامی مبنی بر محاکمه قاطعانه دیکتاتورها و جنایتکاران جنگی برای جامعه جهانی به شمار می‌رفت. جنایتکاران سابق صرب برای مقابله با دادگاه لاهه تاکتیک‌های منحصربه فرد خویش را به اجرا گذاشتند. کارادزیچ با آگاهی کامل نسبت به حکمی که در انتظار اوست، از ابتدا به اتلاف وقت و به تعویق انداختن‌های مکرر دادگاه روی‌آورد تا بلکه از این محاکمه برای تبلیغات سیاسی به نفع خویش استفاده کند. میلوسویچ رئیس‌جمهور سابق یوگسلاوی هم با همین ترفند توانسته بود محاکمه خود را تا مدت 5سال طول بدهد و سرانجام براثرسکته قلبی در زندان از دنیا رفت و هیچ محاکمه‌ای در مورد وی اجرا نشد. دادگاه لاهه که نمی‌خواست سرنوشت محاکمه کارادزیچ شبیه محاکمه میلوسویچ شود، از کیفرخواست کوتاه‌تری برای محاکمه وی استفاده کرد.
شبکه حمایتی صرب‌ها برای جنایتکاران
ملادیچ که از او به‌عنوان قصاب سربرنیتسا و طراح اصلی محاصره سارایوو نام برده می‌شود، در پاکسازی قومی وحشیانه‌ای که در منطقه بالکان علیه 2/5 میلیون نفرصورت گرفته، شرکت داشته‌است. ملادیچ با مدرکی جعلی و باهویتی متفاوت در شمال بلگراد دستگیر شد و آزمایش دی‌ان‌ای هویت اصلی وی را فاش ساخت. دولت آمریکا برای دستگیری وی 5میلیون دلار و دولت صربستان یک میلیون دلار جایزه تعیین کرده بودند. دستگیری جنایتکاران جنگی همواره یکی از شروط اصلی نهادهای اروپایی برای پذیرفتن نامزدی صربستان به‌منظور ورود به اتحادیه اروپا تلقی می‌شد و دستگیری ملادیچ تلاشی قابل‌قبول از سوی صربستان در همکاری با دادگاه بین‌المللی کیفری محسوب می‌شود.
در سال‌های اخیر انتقادهای زیادی در رابطه با دستگیری ملادیچ به دولت بلگراد وارد شده بود. در سال2005 شایعاتی مبنی براینکه مقامات بوسنیایی با خود ملادیچ در مورد تحویل‌دادن وی به دادگاه کیفری لاهه معامله کرده بودند، به گوش رسید. یک سال بعد اتحادیه اروپا و بوسنی برسر این ماجرا باهم درگیر شدند. اتحادیه اروپا اولتیماتوم دیگری برای تاریخ 10 می سال2006 برای دستگیری ملادیچ تعیین کرد ولی او کماکان فراری بود. آنچه بعد از دستگیری ملادیچ ذهن افکار عمومی را در گیر و مشغول کرده این است که او چگونه در این 16 سال به بقای خویش ادامه داده است؟ چه کسی از او حمایت می‌کرده و چه افرادی در ارتش و سرویس‌های امنیتی به‌دنبال او گشته‌اند؟ نکته عجیب‌تر اینکه ملادیچ در دوره‌ای از این سال‌ها برای تماشای مسابقات فوتبال به بلگراد رفته و در رستوران‌های سرشناس این شهر شام خورده است. خیلی‌ها همچنان او را به‌عنوان یک صرب ناسیونالیست تحسین می‌کنند.
سرنوشت مبهم جنایتکاران جنگی
خیلی از جنایتکاران جنگی و نه‌تنها جنایتکاران صرب طی سال‌های گذشته ناپدید شده یا حتی از دنیا رفته‌اند و برخی دیگر تحت هویت‌های دروغین در مناطق دورافتاده و با پول‌هایی که در زمان جنگ برای خود اندوخته‌اند، به زندگی خویش ادامه می‌دهند. این جنایتکاران جنگی به‌صورت پراکنده در اروپا، قاره آفریقا، آسیا و آمریکا به سرمی‌برند و با اینکه مبالغ هنگفتی برای شناسایی و تحویل آنها به مراجع بین‌المللی تعیین شده، بی‌سروصدا روزگار می‌گذرانند. جنگ بالکان اوایل دهه90 میلادی که مرکز درگیری‌های آن در بوسنی و هرزگوین بود، بدون تردید یکی از وحشیانه‌ترین سناریوهای جنگی معاصر به‌شمار می‌رود. کارادزیچ بعد از 13سال فراری بودن در حالی‌که تحت هویتی دیگر به‌عنوان پزشک کار می‌کرد و با بلند کردن ریش و موهایش تغییر چهره داده بود، دستگیرشد. تحقیقات نشان داد که هیچ‌یک از اطرافیان وی از هویت اصلی‌‌اش خبر نداشتند. ملادیچ هم در سال‌هایی که فراری بود در مناطق مختلف بالکان رویت شده بود تا اینکه در صربستان دستگیرشد و در مورد حاجیچ شایعه شده که او در کشور بلاروس به‌سر می‌برد.
جنایتکاران جنگی آفریقا
علاوه براین عده، گروه عمده‌ای از جنایتکاران جنگی در قاره آفریقا به سر می‌برند. لوئیس مورنو اوکامپو دادستان دادگاه کیفری بین‌المللی دستوردستگیری چند مقام سودانی را به اتهام نسل‌کشی در دارفور و کشته شدن 300هزار نفر طی مدت 5 سال، صادر کرده است. اگرچه این محکومیت به سختی قابل تحقق خواهد بود. به‌خصوص که دادگاه پیش‌تر حکم دستگیری وزیر سابق کشور سودان احمد هارون را به اتهام پاکسازی قومی صادر کرده بود ولی دولت خارطوم به جای زندانی کردن وی، به او سمت مهمی اعطا کرد. یکی دیگر از دوره‌های خونین دهه‌های گذشته جهان در رواندا شکل گرفت که موجب کشته شدن 80هزارنفر شد. با اینکه تعداد زیادی از جنایتکاران این جنگ دستگیر و تحویل دیوان بین‌المللی کیفری شدند ولی هنوز چهره‌های سرشناسی همچون آگوستین بیزیمانا وزیر سابق دفاع رواندا و طراح اصلی این کشتار جمعی یا فلیسین کابوگا سرمایه‌گذار ثروتمندی که ظاهرا در کنیا پناه گرفته، به دام نیفتاده‌اند. ژوزف کنی رهبر ارتش مقاومت عیسی مسیح در اوگاندا یک فراری بزرگ دیگر است که همچون دومینیک اونگون یکی از متهمان مهم دادگاه کیفری بین‌المللی محسوب می‌شوند.
محاکمه جنایتکاران صرب به روایت آمار
ملادیچ صدوشصتمین متهم دستگیرشده‌ای است که به دادگاه بین‌المللی کیفری لاهه، ارگان وابسته به سازمان ملل متحد و مسئول بررسی جنایات صورت گرفته در یوگسلاوی سابق در زمان درگیری‌های خونین این منطقه در فاصله سال‌های 1991 تا 1995 میلادی، ارجاع داده می‌شود. با دستگیری ملادیچ، تنها فراری باقیمانده در میان این جنایتکاران جنگی، گوران حاجیچ سیاستمدار سابق صرب در منطقه صرب نشین صربسکا کراین در کرواسی است. دادگاه لاهه از زمان تأسیس در سال 1993 میلادی، 161 کیفرخواست برای شهروندان مختلف جمهوری‌‌های یوگسلاوی سابق صادر کرده بود که 160 نفر از آنها دستگیر شده‌‌اند. در میان متهمان جنایت جنگی 46 نفر صرب هستند که 45 نفر از آنها به دادگاه لاهه تحویل داده شده یا داوطلبانه خود را تسلیم دادگاه کرده بودند.
حاجیچ که نزد جامعه جهانی و افکار عمومی نسبت به میلوسویچ، ملادیچ و کارادزیچ و ژنرال کروات آنته گوتووینا کمترشناخته شده است، به‌عنوان نماد پاکسازی قومی صورت گرفته از سوی صرب‌ها در منطقه کراین کرواسی به شمار می‌رود. او 53سال پیش در شرق کرواسی و در نزدیکی صربستان متولد شد و در سال 1990 وارد عرصه سیاست شد و یکی از پیروان ایده شکل‌گیری صربستان بزرگ میلوسویچ نام گرفت. حاجیچ که مرتکب جنایات خونینی علیه کروات‌ها و صرب‌ها شده، از ژوئن سال2004 و زمانی‌که دادگاه کیفری بین‌المللی دستور دستگیری وی را صادر کرد، فراری است. دادگاه لاهه او را به اتهام جنایت جنگی علیه بشریت در فاصله سال‌های 1991 تا 1993 ازجمله اعدام، کشتار و شکنجه‌های متوالی مجرم دانسته و همان‌طور که در مورد دیگر جنایتکاران جنگی صربستان هم رخ داده بود، طی سال‌های اخیر گزارش‌های تأیید‌نشده زیادی در مورد حضور او در همین منطقه به گوش رسیده‌اند. مقامات بلگراد اخیرا مبلغ تعیین شده برای دستگیری وی را به یک میلیون یورو افزایش داده‌اند.
